Từ tháng 01/2023 đến tháng 10/2024, Cơ quan Cảnh sát điều tra công an các huyện, thành thị trên địa bàn tỉnh Phú Thọ đã khởi tố hơn 30 vụ án về tội gây rối trật tự công cộng. Đối tượng bị khởi tố trong các vụ án này đa số là người từ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi. Tình trạng thanh thiếu niên tụ tập, gây rối trật tự công cộng, sử dụng hung khí để giải quyết mâu thuẫn, truy sát, trả thù lẫn nhau gây ảnh hưởng xấu đến an ninh, trật tự, an toàn xã hội, an toàn giao thông trên địa bàn tỉnh.
Theo quy định tại khoản 3, khoản 5 Điều 7 Luật Trợ giúp pháp lý thì trẻ em và người bị buộc tội từ đủ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi đều là những đối tượng được trợ giúp pháp lý miễn phí. Do vậy, công tác trợ giúp pháp lý đã và đang đóng vai trò quan trọng, giúp bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của các đối tượng này, đảm bảo công bằng trong quá trình tố tụng. Xác định rõ ý nghĩa và tầm quan trọng của việc bảo vệ, giáo dục người dưới 18 tuổi phạm tội trong các vụ án gây rối trật tự công cộng, dưới sự chỉ đạo của Lãnh đạo Sở Tư pháp, Trung tâm Trợ giúp pháp lý nhà nước tỉnh Phú Thọ đã đẩy mạnh công tác trợ giúp pháp lý bằng các hình thức tham gia tố tụng để bào chữa, bảo vệ cho các em. Tính từ thời điểm 01/01/2023 đến 31/10/2024, Trung tâm đã thực hiện trợ giúp pháp lý cho 189 đối tượng dưới 18 tuổi là người bị buộc tội, người có quyền lợi và nghĩa vụ liên quan trong các vụ án gây rối trật tự công cộng trên địa bàn tỉnh, tăng 190% so với thời điểm 02 năm về trước (từ 01/01/2021 đến 31/12/2022). Trong đó, có 32 đối tượng được trợ giúp pháp lý là trẻ em, chiếm 16,93% tổng số đối tượng được trợ giúp pháp lý trong các vụ án gây rối trật tự công cộng, tăng gấp 8 lần so với thời điểm 02 năm về trước. Tội phạm có xu hướng ngày càng trẻ hóa và số lượng các vụ án này ngày càng gia tăng trở thành vấn đề đáng lo ngại, có thể được xem là một dấu hiệu báo động về nhiều vấn đề xã hội.
Trợ giúp viên pháp lý tham gia phiên toà lưu động bào chữa cho các bị cáo là người dưới 18 tuổi phạm tội trong vụ án Gây rối trật tự công cộng.
Các vụ án gây rối trật tự công cộng này thường phát sinh từ những nguyên do nhỏ nhặt. Đa số bắt nguồn từ xích mích giữa các cá nhân, các đối tượng rủ rê, lôi kéo bạn bè tụ tập lại để giải quyết mâu thuẫn. Có những em chỉ vì ham vui mà tham gia cùng nhưng vẫn sẽ bị xử lý do cùng chung ý chí thực hiện hành vi. Đối với những đối tượng là trẻ em, mặc dù chưa đủ tuổi khởi tố nhưng các em cũng bị xử phạt vi phạm hành chính hoặc bị áp dụng biện pháp giáo dục tại xã, phường, thị trấn. Vì vậy, việc tham gia của trợ giúp viên pháp lý vào các hoạt động tố tụng đã góp phần quan trọng vào việc xác định sự thật khách quan của vụ án, xét xử đúng người, đúng tội, đảm bảo nguyên tắc xét xử đối với người dưới 18 tuổi phạm tội. Trợ giúp viên pháp lý của Trung tâm Trợ giúp pháp lý nhà nước tỉnh Phú Thọ đã tham gia bào chữa, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp cho người dưới 18 tuổi ngay từ giai đoạn đầu của vụ án, tiếp cận đối tượng được trợ giúp pháp lý từ giai đoạn điều tra đến giai đoạn xét xử, tham gia phiên toà ở cả hai cấp xét xử sơ thẩm và xét xử phúc thẩm. Nhiều vụ án quan điểm bào chữa của trợ giúp viên pháp lý được Hội đồng xét xử chấp nhận theo hướng giảm nhẹ hình phạt cho bị cáo, chuyển từ hình phạt tù sang hình phạt tù cho hưởng án treo. Cá biệt có những vụ án bị cáo là người từ đủ 14 tuổi đến dưới 18 tuổi phạm tội được miễn truy cứu trách nhiệm hình sự, được áp dụng biện pháp tư pháp giáo dục tại trường giáo dưỡng thay vì áp dụng hình phạt.
Qua nghiên cứu, tìm hiểu thực tế tại các vụ án gây rối trật tự công cộng phát sinh trên địa bàn tỉnh và những đặc điểm của đối tượng phạm tội đặc thù, nguyên nhân dẫn đến gia tăng loại tội phạm này chủ yếu là do:
Thứ nhất, do sự biến đổi tâm sinh lý trong quá trình phát triển đã tác động đến nhận thức và hành vi của của trẻ vị thành niên. Sự phát triển nhanh về thể chất đã ảnh hưởng đến xu hướng muốn thể hiện sức mạnh bản thân, sử dụng hành vi bạo lực để giải quyết mâu thuẫn và bất chấp những hậu quả nghiêm trọng. Tâm lý của người dưới 18 tuổi chưa ổn định, nhân cách chưa hoàn thiện, tính cách nông nổi, hiếu thắng, liều lĩnh trước tác động của ngoại cảnh, có đặc tính tò mò, hiếu kỳ, có thiên hướng bắt chước ngay cả những hành vi sai trái của người lớn.
Thứ hai, nhận thức của người dưới 18 tuổi về các vấn đề xã hội còn hạn chế, thiếu hiểu biết về pháp luật dẫn đến nhiều quan điểm phiến diện, sai lệch. Người dưới 18 tuổi phạm tội thường muốn có những đặc quyền của người lớn nhưng chưa hiểu rõ những quyền lợi này phải gắn liền với trách nhiệm. Đa số người phạm tội dưới 18 tuổi chỉ nhận ra điều này khi các em phải trực tiếp đối mặt với những hậu quả pháp lý do hành vi nguy hiểm mà bản thân gây ra.
Thứ ba, yếu tố xã hội gây ảnh hưởng đáng kể tới xu hướng hành vi của người dưới 18 tuổi phạm tội. Một số đối tượng có hoàn cảnh gia đình phức tạp, như cha mẹ ly hôn, là nạn nhân của hành vi bạo lực gia đình, thiếu sự quan tâm chăm sóc của người thân. Một số em bị nhóm bạn bè khuyến khích, rủ rê thực hiện hành vi xấu như gây rối trật tự công cộng, bạo lực hay phá hoại tài sản. Khi cộng đồng nơi người dưới 18 tuổi sống, học tập không còn là môi trường an toàn, thiếu sự giám sát, giáo dục chặt chẽ và có điều kiện để dễ dàng bị lôi kéo vào các hành vi sai trái, việc gây rối, gây thương tích có thể được coi là "mốt" hoặc là cách để khẳng định bản thân. Ngoài ra, việc tiếp cận các thông tin không lành mạnh qua mạng xã hội như video bạo lực, các trò chơi mô phỏng hành vi vi phạm pháp luật hay sử dụng thiết bị điện tử không có sự kiểm soát của cha mẹ cũng là một yếu tố thúc đẩy các em có thể bắt chước hành vi xấu, tạo ra những mối nguy hiểm cho chính bản thân và những người xung quanh.
Thứ tư, trong một số trường hợp, người dưới 18 tuổi thực hiện hành vi vi phạm pháp luật nhưng không được xử lý kịp thời và nghiêm minh, dẫn đến việc tiếp tục tái phạm.
Người dưới 18 tuổi phạm tội gây rối trật tự công cộng thường là biểu hiện của sự thiếu thốn trong nhiều mặt của đời sống, và việc giải quyết vấn đề này đòi hỏi sự kết hợp giữa gia đình, nhà trường, cộng đồng và các cơ quan chức năng để tạo ra một môi trường lành mạnh cho sự phát triển của các em. Để hạn chế tình hình tội phạm phát sinh, tạo sự chuyển biến tích cực và nâng cao hiệu quả công tác đấu tranh, phòng, chống tội phạm về gây rối trật tự công cộng, Trung tâm Trợ giúp pháp lý nhà nước tỉnh Phú Thọ đề xuất, kiến nghị:
Một là, tăng cường hơn nữa hoạt động truyền thông về trợ giúp pháp lý với sự tham gia phối hợp đồng bộ, chặt chẽ của các cơ quan, ban ngành, đoàn thể bằng nhiều hình thức, nội dung phù hợp để các cơ quan, người tiến hành tố tụng, người dân hiểu được vai trò, ý nghĩa của hoạt động trợ giúp pháp lý, kịp thông tin các vụ việc về người dưới 18 tuổi phạm tội đến Trung tâm Trợ giúp pháp lý nhà nước tỉnh Phú Thọ.
Hai là, tăng cường công tác phối hợp với nhà trường tổ chức các hoạt động ngoại khóa kết hợp tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật cho người dưới 18 tuổi, thông qua đó giúp các em hiểu rõ hơn quyền và bổn phận của mình, nâng cao hiểu biết pháp luật, giảm thiểu những hành vi vi phạm pháp luật, hiểu rõ quyền được trợ giúp pháp lý để kịp thời thông qua Nhà trường, người thân đề nghị trợ giúp pháp lý trong các vụ việc liên quan đến quyền và lợi ích hợp pháp của mình.
Ba là, nâng cao hiệu quả hoạt động của Hội đồng phối hợp liên ngành về trợ giúp pháp lý trong hoạt động tố tụng ở tỉnh về công tác chỉ đạo, điều phối các hoạt động trợ giúp pháp lý trong hoạt động tố tụng, gắn với công tác kiểm tra, giám sát tình hình tổ chức thực hiện thường xuyên, đảm bảo các vụ việc tố tụng có người dưới 18 tuổi phạm tội được trợ giúp pháp lý kịp thời ngay từ thời điểm giải quyết tin báo, tố giác tội phạm.
Bốn là, tăng cường công tác đào tạo, bồi dưỡng, nâng cao năng lực cho đội ngũ trợ giúp viên pháp lý, trong đó tập trung nâng cao kỹ năng thực hiện trợ giúp pháp lý cho người dưới 18 tuổi về các vấn đề như: kỹ năng giao tiếp với người dưới 18 tuổi, kỹ năng tham gia tố tụng trong các vụ án có người dưới 18 tuổi, nâng cao chất lượng các vụ việc trợ giúp pháp lý, đảm bảo tốt nhất quyền và lợi ích hợp pháp của người dưới 18 tuổi phạm tội.
Trợ giúp pháp lý cho người dưới 18 tuổi trong các vụ án gây rối trật tự công cộng trên địa bàn tỉnh là một nhiệm vụ rất khó khăn đối với những người thực hiện trợ giúp pháp lý, bởi vì ngoài việc am hiểu các quy định của pháp luật còn cần phải có kiến thức về tâm lý, kiến thức về xã hội và kinh nghiệm tiếp cận đối tượng này. Mỗi một vụ án, một đối tượng trợ giúp pháp lý là người dưới 18 tuổi đều có hoàn cảnh riêng, có những tính cách riêng nên việc tiếp cận, bào chữa, bảo vệ cho nhóm đối tượng này trong mỗi vụ án cũng khác nhau. Với tinh thần trách nhiệm, sự tận tâm, lòng yêu nghề, các trợ giúp viên pháp lý của Trung tâm Trợ giúp pháp lý nhà nước tỉnh Phú Thọ đã ngày càng khẳng định được vai trò trợ giúp, bảo đảm sự công bằng đối với các vụ việc hình sự có đối tượng phạm tội đặc thù này./.
HỒNG NHUNG
Trung tâm TGPL nhà nước tỉnh