Lễ mở ký Công ước của Liên Hợp Quốc về chống tội phạm mạng diễn ra tại Hà Nội ngày 25/10. Chủ tịch nước Lương Cường chủ trì buổi lễ cùng với sự tham dự của Tổng Thư ký Liên Hợp Quốc António Guterres và lãnh đạo, đại diện các nước, các tổ chức quốc tế.
Chủ tịch nước Lương Cường phát biểu tại Lễ mở ký Công ước Hà Nội năm 2025
Việt Nam đăng cai lễ mở ký và là nước đầu tiên ký Công ước Hà Nội, tiếp đó, đại diện của 64 nước đã tham gia ký Công ước Hà Nội tại nghi lễ chính thức do Văn phòng Pháp lý LHQ (OLA) điều hành. Công ước vẫn tiếp tục được mở ký tại Trụ sở Liên hợp quốc ở New York, cho đến ngày 31 tháng 12 năm 2026. Công ước sẽ có hiệu lực và trở nên ràng buộc về mặt pháp lý sau 90 ngày kể từ khi 40 quốc gia đã chấp nhận bị ràng buộc bởi Công ước thông qua việc nộp lưu chiểu các văn kiện phê chuẩn, chấp nhận, phê duyệt hoặc gia nhập của họ. Sự kiện không chỉ đánh dấu sự ra đời của một công cụ pháp lý toàn cầu, mà còn khẳng định sức sống bền bỉ của chủ nghĩa đa phương, nơi các quốc gia vượt qua các khác biệt, sẵn sàng cùng nhau gánh vác trách nhiệm vì lợi ích chung về hòa bình, an ninh, ổn định và phát triển.
Được khởi xướng từ năm 2019 với việc xây dựng dự thảo văn kiện đầu tiên mang tính phổ quát, bao trùm toàn cầu, quá trình đàm phán Công ước của LHQ về chống tội phạm mạng là minh chứng cho sự tham gia tích cực và những đóng góp thiết thực, cụ thể của Việt Nam. So với Công ước chống tội phạm xuyên quốc gia (UNTOC) và Công ước Chống tham nhũng (UNCAC), Công ước chống tội phạm mạng có một số nội dung mới như sau:
- Thứ nhất, khẳng định chủ quyền quốc gia trên không gian mạng và trách nhiệm thực hiện hợp tác quốc tế trong phòng, chống tội phạm mạng (như tương trợ tư pháp, điều tra chung, thu hồi tài sản…) gắn với yêu cầu bảo đảm không cản trở các quyền con người cơ bản trên không gian mạng, phù hợp với các cam kết quốc tế của quốc gia về quyền con người (tại Điều 5 & 6).
- Thứ hai, quy định thống nhất các thuật ngữ chuyên ngành cơ bản của tội phạm mạng với cập nhật về tiền kỹ thuật số; chuẩn hóa 06 tội danh về tội phạm công nghệ cao và 03 tội danh về lạm dụng trẻ em và ảnh cá nhân; chuẩn hóa 05 biện pháp nghiệp vụ điều tra liên quan đến tiếp cận dữ liệu (bao gồm cả dữ liệu được lưu trữ và dữ liệu trực tuyến) (tại Điều 2, Điều 7-16 chương II, Điều 25-30 Chương III).
- Thứ ba, xây dựng mạng lưới liên hệ 24/7 của tất cả các Quốc gia thành viên với các chức năng phù hợp với đấu tranh tội phạm mạng như “phong tỏa” các dữ liệu điện tử trong nước theo yêu cầu, hỗ trợ xử lý các trường hợp khẩn cấp, thu thập các chứng cử điện tử… (Điều 41 Chương V).
- Thứ tư, Công ước chỉ có hiệu lực sau khi có 40 nước tham gia và việc thông qua Nghị định thư bổ sung chỉ được thực hiện sau khi có hơn 60 nước đã tham gia Công ước. (Điều 62 và Điều 65 Chương IX).
Một số điểm đặc biệt của Công ước Hà Nội Năm 2025:
- Hình sự hóa các hành vi tội phạm mạng:
Chương về hình sự hóa của Công ước yêu cầu các quốc gia thành viên thiết lập một khuôn khổ toàn diện nhắm vào các tội phạm được thực hiện thông qua hệ thống ICT. Điều này bao gồm việc hình sự hóa "tội phạm trên môi trường mạng" (thường được gọi là "tin tặc"), nhắm vào tính bảo mật, toàn vẹn và sẵn có của dữ liệu điện tử và hệ thống ICT, cũng như "tội phạm sử dụng môi trường mạng", là các tội phạm truyền thống có quy mô, tốc độ và phạm vi đã tăng lên đáng kể thông qua việc sử dụng các thiết bị kết nối. Các quốc gia thành viên phải hình sự hóa các hành vi sau đây theo Công ước:
Truy cập bất hợp pháp vào hệ thống ICT,
Can thiệp bất hợp pháp vào các đường truyền dữ liệu điện tử không công khai,
Can thiệp vào dữ liệu điện tử hoặc hệ thống ICT,
Lạm dụng các thiết bị tạo điều kiện cho việc thực hiện các hành vi phạm tội,
Giả mạo liên quan đến hệ thống ICT,
Trộm cắp hoặc gian lận liên quan đến hệ thống ICT,
Các tội phạm liên quan đến lạm dụng tình dục trẻ em trực tuyến hoặc tài liệu bóc lột tình dục trẻ em,
Gạ gẫm hoặc dụ dỗ nhằm mục đích thực hiện hành vi phạm tội tình dục đối với trẻ em,
Phổ biến hình ảnh nhạy cảm không có sự đồng thuận,
Rửa tiền từ các hành vi phạm tội nêu trên.
- Quyền tài phán
Công nghệ thông tin có tính xuyên biên giới làm cho tội phạm mạng có tính chất xuyên quốc gia, điều này tạo ra những thách thức đặc biệt về quyền tài phán. Chương về quyền tài phán thiết lập các quy tắc rõ ràng và linh hoạt để ngăn chặn tội phạm lợi dụng các khoảng trống về quyền tài phán để trốn tránh pháp luật, đồng thời phân định các phạm vi pháp lý mà các quốc gia thành viên có thể quản lý.
Theo các quy tắc này, các quốc gia phải thiết lập quyền tài phán nếu các hành vi phạm tội theo Công ước được thực hiện trên lãnh thổ của họ. Họ cũng có thể yêu cầu quyền tài phán khi các hành vi phạm tội đó ảnh hưởng đến công dân của họ, do công dân của họ thực hiện, hoặc nhắm vào chính quốc gia đó, ngay cả khi được thực hiện ở nước ngoài. Hơn nữa, họ có thể thực hiện các biện pháp để thiết lập quyền tài phán đối với các hành vi phạm tội theo Công ước khi người bị cáo buộc phạm tội có mặt trên lãnh thổ của họ và họ không dẫn độ người đó với lý do người đó là công dân của họ. Khi các quyền tài phán trùng lặp, các quốc gia thành viên phải tham vấn lẫn nhau.
- Các biện pháp tố tụng và thực thi pháp luật
Các cuộc điều tra hình sự, đặc biệt trong các vụ án tội phạm mạng, ngày càng phụ thuộc vào bằng chứng điện tử. Bằng chứng điện tử bao gồm bất kỳ thông tin nào được lưu trữ hoặc truyền đi dưới dạng điện tử có thể được sử dụng tại tòa án, chẳng hạn như các cuộc trao đổi email, các bài đăng trên mạng xã hội, vị trí điện thoại hoặc cảnh quay camera. Loại bằng chứng này đặt ra những thách thức đặc biệt: nó vốn dễ biến đổi vì có thể dễ dàng bị sửa đổi hoặc phá hủy, nó có thể do các nhà cung cấp dịch vụ hoặc các thực thể khu vực tư nhân khác nắm giữ và có thể được lưu trữ trên nhiều khu vực tài phán khác nhau.
Chương về các biện pháp tố tụng và thực thi pháp luật trao quyền cho các quốc gia thành viên để giải quyết những thách thức này, điều chỉnh các phương tiện và phương pháp điều tra truyền thống cho phù hợp với môi trường ICT. Các quốc gia thành viên phải trao quyền cho các cơ quan chức năng của mình để nhanh chóng bảo vệ và thu thập dữ liệu điện tử cho bất kỳ cuộc điều tra hình sự nào. Các quyền hạn tố tụng này bao gồm việc bảo quản nhanh, khám xét và thu giữ dữ liệu điện tử được lưu trữ, lệnh yêu cầu cung cấp dữ liệu điện tử hoặc thông tin thuê bao, và việc can thiệp vào dữ liệu lưu lượng hoặc nội dung đang truyền. Khi điều tra và truy tố tội phạm mạng bằng cách sử dụng các biện pháp tố tụng này, các nhân viên thực thi pháp luật phải tôn trọng các quyền cơ bản của con người.
- Hợp tác quốc tế
Việc thực thi pháp luật hiệu quả phụ thuộc vào hợp tác quốc tế khi bằng chứng, nghi phạm hoặc tài sản do phạm tội mà có vượt qua biên giới. Điều này đặc biệt quan trọng để truy tố tội phạm mạng, những kẻ hoạt động trên các khu vực tài phán khác nhau. Hơn nữa, trong thế giới kỹ thuật số ngày nay, hầu như mọi tội phạm đều để lại dấu vết kỹ thuật số, làm cho việc truy cập bằng chứng điện tử trở nên quan trọng đối với các cuộc điều tra cả tội phạm mạng và tội phạm truyền thống.
Do đó, chương về hợp tác quốc tế thiết lập một khuôn khổ toàn cầu cho phép các Bên tham gia hỗ trợ lẫn nhau trong các cuộc điều tra, truy tố, thu hồi tài sản và các thủ tục tư pháp xuyên biên giới. Các biện pháp hợp tác bao gồm dẫn độ những người bị cáo buộc phạm tội theo Công ước, chuyển giao người bị kết án và các thủ tục tố tụng hình sự, điều tra chung và hợp tác thực thi pháp luật. Để đảm bảo khả năng phản ứng nhanh, Công ước thiết lập một mạng lưới các điểm liên lạc 24/7 tại mỗi quốc gia thành viên./.
MINH HẠNH